- s. xivex/xvin
Pwnc y traethawd hwn yw’r cyfieithiadau Cymraeg o Elucidarium Honorius Augustodunensis. Er mai fersiwn Llyfr yr Ancr (1346) a olygwyd gan Syr John Rhŷs a John Morris Jones yn 1894 yw’r testun cyflawn hynaf ar glawr, canolbwyntir yma’n bennaf ar fersiwn llawysgrif Llanstephan 27, a gopïwyd c.1400, fersiwn nas golygwyd o’r blaen. Trafodir yn gryno fywyd a chefndir awdur y testun Lladin gwreiddiol, a’r dadleuon ynghylch ei enw a’i dras. Yna crynhoir cynnwys y testun, gan gyfeirio at ffynonellau’r awdur ac at y ffurf a ddewisodd i’w gampwaith. Ceisir rhoi cyfrif am boblogrwydd yr Elucidarium, a’i osod yng nghyd-destun gweithiau eraill yr awdur. Cyfeirir at fersiynau Islandeg/Hen Norwyeg cynnar, a cheir cipolwg ar gyfieithiadau i’r Saesneg ac i’r Ffrangeg, cyn trafod yn fanylach y fersiynau Cymraeg canoloesol a’r berthynas rhyngddynt, gan ystyried hefyd gefndir y cyfieithu yng Nghymru. Edrychir ar ymateb rhai o feirdd Cymru i gynnwys y testun, a dangosir bod diddordeb yn yr Elucidarium wedi parhau yng Nghymru ar ôl y Diwygiad Protestannaidd. Yna ymdrinir â fersiynau o’r testun mewn llawysgrifau diweddarach, sydd yn cael eu hystyried yn grynodebau o destun Honorius. Cymerwyd fersiwn llawysgrif Llanstephan 27 yn brif destun, gan ddangos amrywiadau arno yn y testunau cynharaf. Cynhwysir pennod ar iaith y cyfieithiadau a chynigir nodiadau testunol. Rhoddir mewn atodiad fersiwn Lladin a gyhoeddwyd gan Yves Lefèvre yn 1954 fel testun gwreiddiol Honorius. Atodir llyfryddiaeth ar ddiwedd Cyfrol 1.
Welsh manuscript collection of religious texts, mainly in the hand of Hywel Fychan. Other parts of the original manuscript are in Peniarth MS 12 and Cardiff MS 3.242.
- c.1400
- Hywel Fychan ap Hywel Goch
Welsh paper manuscript miscellany (268 pp.) in the hand of John David Rhys containing Welsh poetry as well as a vocabulary, a bardic grammar of the Dafydd Ddu recension, the so-called statutes of Gruffudd ap Cynan, a translation of Genesis I, items of biblical and historical interest, etc.
- c.1579
- John David Rhys
A late 16th-century transcript of the White Book of Rhydderch
- s. xviex
- s. xv2
- Gutun Owain
The Book of Llandaff is one of the oldest manuscripts of Wales. While its core is a gospelbook containing a copy of St Matthew’s Gospel, it is best known for its many substantial additions in the form of the Lives of St Elgar and St Samson, and various documents (such as charters) relating to the see of Llandaff and to bishops Dyfrig, Teilo and Euddogwy.
- s. xii1
A collection of early Welsh poetry, including religious poems, praise poems and elegies.
- c. 1250
- Black Book of Carmarthen scribe
- s. xiv1
- Book of Taliesin scribe
- c. 1350
- Hywel Fychan ap Hywel Goch
